ชื่อวงศ์ : MORACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ficus racemosa L.
ชื่อสามัญ : Cluster fig
ชื่อพื้นเมืองอื่น : กูแซ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) ; เดื่อเกลี้ยง (ภาคเหนือ, ภาคกลาง) ; มะเดื่อ (ลำปาง) ; มะเดื่อชุมพร, มะเดื่ออุทุมพร (ภาคกลาง) ; เดื่อน้ำ (ภาคใต้)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ต้น (T) ขนาดกลาง สูงประมาณ 10-20 เมตร เปลือกลำต้นเรียบสีน้ำตาล กิ่งอ่อนมีขนละเอียดสีขาว มียางสีขาว
ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ลักษณะใบรูปรียาว ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบ เส้นใบแตกออกจากเส้นกลางใบเห็นชัดเจน แผ่นใบและท้องใบเรียบ แผ่นใบกว้าง 4-8 ซม. ยาว 6-18 ซม.
ดอก ออกดอกเป็นช่อ ออกตามบริเวณลำต้นและกิ่ง เกิดภายในฐานรองดอกที่มีรูปร่างคล้ายผล ดอกจะแยกเพศแต่อยู่ในช่อเดียวกัน
ผล ออกเป็นกระจุกตามกิ่งและลำต้น ลักษณะรูปทรงกลม ผิวเรียบ มีขนปกคลุม ผลอ่อนสีเขียว พอสุกเป็นสีเหลืองจนถึงสีแดงเข้ม เนื้ออ่อน รสฝาด ผลมีขนาด 2-4 ซม.
เมล็ด มีขนาดเล็กจำนวนมาก
นิเวศวิทยา
ชอบขึ้นในที่ป่าร้อน ชุ่มชื้น มีฝนตกตลอดปี ตามป่าเบญจพรรณหรือป่าดงดิบชื้น เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ
การปลูกและขยายพันธุ์
เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนเชิงเขาและมีอินทรีย์วัตถุสูง มีระบบการระบายน้ำที่ดี ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด
ประโยชน์ทางยา
รสและสรรพคุณในตำรายา
ราก รสฝาดเย็น แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ แก้พิษร้อน กล่อมเสมหะและโลหิต แก้ไข้หัว แก้ไข้กาฬ แก้ท้องร่วง
เปลือกต้น รสฝาด แก้ท้องร่วง ต้มชะล้างบาดแผล แก้ประดงผื่นคัน แก้ไข้รากสาดน้อย แก้ธาตุพิการ
ดอก รสจืด ลดความร้อนในร่างกาย
ผล รสฝาดเย็น แก้ท้องร่วง และสมานแผล
วิธีและปริมาณที่ใช้
- แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ โดยใช้รากสดประมาณ 20-30 กรัม ล้างให้สะอาด สับเป็นชิ้น ต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร เคี่ยวให้เหลือครึ่งหนึ่ง กรองเอาน้ำดื่มวันละ 2 ครั้ง หลังอาหาร
- แก้ท้องร่วง โดยใช้ผลสดดิบ 2-3 ผล รับประทาน หรืออาจจะจิ้มเกลือด้วยก็ได้
ข้อควรทราบ
- ช่อดอกและผลอ่อนที่มีสีเขียว นิยมนำมารับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริก