ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sapindus rarak DC.
ชื่อวงศ์ : Sapindaceae
มะคำดีควาย, ประคำดีควาย เป็นไม้ยื่นต้น สูงประมาณ 5-10 เมตร เปลือกต้นสีน้ำตาลแกมเทา ผิวเรียบ ออกใบเป็นพุ่มบริเวณปลายกิ่ง ใบขนาดกลาง ลักษณะรีปลายแหลม สีใบเป็นสีเขียว โดยสีของท้องใบจะจางกว่าสีของหน้าใบ มีดอกสีขาวนวลขนาดเล็กอยู่รวมกันเป็นพุ่มตามปลายกิ่ง มีผลลักษณะกลมออกเป็นพวงคล้ายผลลูกหว้า เมื่อสุกจะกลายเป็นสีดำ พบได้ทั่วไปตามป่าที่ภูมิอากาศร้อนชื้น เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วน หรือในดินร่วนปนทรายที่มีความชื้นสูง
ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด
มะคำดีควายมีรสชาติออกขม นิยมใช้ผลแก่ทำยาสมุนไพร มีสรรพคุณช่วยแก้โรคผิวหนังต่างๆ เช่น อาการผดผื่นคัน และกลากเกลื้อน
คุณค่าทางสมุนไพร
ผลและเมล็ด : นำเนื้อมายีให้ละเอียด ผสมกับน้ำร้อนใช้ดื่มแก้พิษภายในร่างกาย ขับเลือดเสีย ไล่พิษร้อนจากไข้หวัด ส่วนที่เป็นเมล็ดตากแดดให้แห้ง บดเป็นผง นำไปผสมกับส่วนที่เป็นเนื้อผล ยีให้เข้ากันจนเป็นครีมข้น ใช้ทาตามผิวหนังบริเวณที่เป็นกลากเกลื้อน หรือลดอาการคันตามผิวหนัง
เปลือกต้น : ต้มกับน้ำ ใช้ดื่ม มีสรรพคุณช่วยแก้อาการวิงเวียน หน้ามืด ไล่พิษร้อนจากไข้หวัด แก้ไข้
ราก : ต้มกับน้ำดื่มขับเสมหะในลำคอ แก้ไอ แก้หอบหืด
ยาเเก้ไข้หวัด
เลือกผลมะคำดีควายที่แก่จัด แกะเฉพาะที่เป็นเนื้อและรากอ่อนตากแดดให้แห้ง แล้วนำมาบดเป็นผงผสมกัน เก็บใส่กระปุกไว้ใช้เป็นสมุนไพรแก้ไข้หวัดประจำครัวเรือน เวลาใช้นำมาชงกับน้ำร้อนดื่มไล่ความร้อนของพิษไข้ ไล่ความร้อนออกจากร่างกาย ลดเสมหะในลำคอ แก้ไอ