เพชรสังฆาต

ชื่อวงศ์ : VITACEAE

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cissus quadrangularis L.

ชื่อสามัญ : –

ชื่อพื้นเมืองอื่น : เพชรสังฆาต, สันตะควด (กรุงเทพฯ) ; ขั่นข้อ (ราชบุรี) ; สามร้อยต่อ (ประจวบคีรีขันธ์)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ไม้เถาเลื้อย (C) เถาเป็นรูปสี่เหลี่ยมลึก 4 พู เป็นปล้อง ๆ มีข้อตามเถา คั่นเป็นข้อ ๆ และมีมือสำหรับจับหรือยึดเกาะงอกออกมาจากข้อลักษณะเป็นเส้นยาว

ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกตามข้อหรือรอยต่อของลำต้น ออก 1 ใบ ต่อ 1 ท่อน ลักษณะใบรูปทรงกลมหรือรูปไข่ ขอบใบเป็นหยักมน และมีสีที่ริมใบ โคนใบรูปติ่งหู ปลายใบมนคล้ายใบตำลึง แผ่นใบทีสีเขียวสด เนื้อใบค่อนข้างหนา ตรงกันข้ามใบมีมือเกาะคล้ายตำลึง

ดอก มีดอกแซมออกตามข้อต้น ออกช่อตรงข้ามใบ ลักษณะช่อดอกแบบช่อซี่ร่มย่อย ดอกย่อยขนาดเล็กแบบสมมาตรตามรัศมี กลีบดอกด้านนอกสีเขียวแกมเหลือง โคนกลีบมีแถบสีแดง กลีบด้านในสีขาวแกมเขียว เวลาบานกลีบดอกทั้ง 4 กลีบจะม้วนลู่ลงตามก้านช่อ ออกดอกเกือบทั้งปี

ผล เป็นผลสดลักษณะลูกกลม ๆ สีม่วงอมแดง หรือสีดำ ภายในมีเมล็ด

นิเวศวิทยา

มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่แอฟริกา อาหรับ และอินเดีย แต่สามารถนำมาปลูกและเจริญเติบโตได้ดีในดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

การปลูกและขยายพันธุ์

เป็นไม้ที่สามารถปลูกได้ในทุกฤดูกาล เจริญเติบโตได้ดีในดินทั่ว ๆ ไป ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด หรือปักชำกิ่ง โดยนำข้อไปปักชำหรือนำไปปลูกลงดิน

ประโยชน์ทางยา

รสและสรรพคุณในตำรายา

เถา รสขื่นร้อน รับประทานแก้กระดูกแตก หัก ซ้น และขับลมในลำไส้ คั้นเอาน้ำดื่มแก้โรคลักปิดลักเปิด และมีอาการประจำเดือนมาไม่ปกติ แก้ริดสีดวงทวาร ลำต้นสดหรือแห้ง ใช้รับประทานแก้ริดสีดวงทวารหนักทั้งชนิดกลีบมะไฟและเดือยไก่

ใบ รสขื่นร้อน นำมาเคี่ยวจนสุกเปื่อยและน้ำงวด ใช้พอกบริเวณที่เคล็ด ยอก หรือกระดูกเดาะ หัก และยังสามารถประกอบกับยาขนานอื่น ๆ ได้อีกหลายขนาน

วิธีและปริมาณที่ใช้

• แก้ริดสีดวงทวาร โดยใช้ลำต้นสดที่แก่ 1-2 ปล้อง หั่นเป็นท่อนยาวประมาณ 1 ซม. หุ้มด้วยมะขามเปียกหรือกล้วยน้ำว้า เพื่อป้องกันการคันจากแคลเซียมออกซาเลตในเพชรสังฆาต รับประทานวันละ 3 เวลา เป็นประจำทุกวัน หรืออาจจะใช้ลำต้นหรือเถา ตากแดดให้แห้งแล้วบดให้ละเอียดอัดเม็ดเป็นแคปซูล ขนาด 0.5 กรัม รับประทานครั้งละ 2-3 เม็ด ก่อนอาหาร เช้า-เย็น ทุกวัน หรือก่อนนอน