เข็ม ประโยชน์และสรรพคุณ

ชื่อวงศ์ : RUBIACEAE

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ixora finlaysoniana Wall.ex G.Don

ชื่อสามัญ : Siamese white Ixora

ชื่อพื้นเมืองอื่น : เข็มพวงขาว (ชัยนาท)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ไม้ต้นขนาดเล็ก (ST) สูงประมาณ 2-5 เมตร ไม่ผลัดใบ บางครั้งมีลักษณะเป็นพุ่มเรือนยอดทรงกลม ลำต้นขนาดเล็ก แตกกิ่งก้านสาขา เปลือกมีสีน้ำตาลเข้ม

ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกแบบตรงข้ามกัน ลักษณะใบรูปรีแกมรูปขอบขนาน กว้าง 5-10 ซม. และยาวประมาณ 10-20 ซม. ปลายใบแหลมมน โคนใบสอบเรียว ใบมีสีเขียวเข้ม ใต้ใบสีอ่อนกว่า

ดอก ออกดอกเป็นช่อแบบช่อซี่ร่วมที่ปลายกิ่ง เส้นผ่านศูนย์กลาง 8-18 ซม. มีดอกจำนวนมาก กลีบเลี้ยงโคนจะเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 4 กลีบสีเขียว กลีบดอกโคนจะเชื่อมติดกันเป็นหลอดเล็ก ๆ ยาวประมาณ 2.5-3 ซม. ปลายแยกเป็น 4 กลีบ รูปไข่กว้างประมาณ 0.3 ซม. ยาวประมาณ 0.6 ซม. สีขาว เมื่อใกล้โรยสีจะคล้ำลง เส้นผ่านศูนย์กลางดอก 1.2-2 ซม. ดอกจะบานในเวลาใกล้เคียงกัน มีกลิ่นหอม ออกดอกตลอดปี

นิเวศวิทยา

เป็นพืชที่ขึ้นตามพื้นที่ทั่ว ๆ ไป ชอบขึ้นเองตามธรรมชาติในป่าราบหรือป่าเบญจพรรณ นิยมปลูกกันตามบ้านเรือน ใช้ประโยชน์ทั้งเป็นไม้ประดับและใช้ทางยา

การปลูกและขยายพันธุ์

เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีความชื้นสูง แสงแดดจัด ถ้าแสงน้อยเกินไป กิ่งจะยืดยาวแล้วไม่ค่อยออกดอก ขยายพันธุ์ด้วยการตอนกิ่ง ทาบกิ่ง และการปักชำ

ประโยชน์ทางยา

รสและสรรพคุณในตำรายา

ราก รสเย็นหวาน แก้เสมหะและแก้กำเดา บำรุงธาตุไฟ แก้ตาพิการ

ใบ รสขื่น เป็นยาฆ่าพยาธิ

ดอก รสหวานเย็น แก้โรคตา

ข้อควรทราบเกี่ยวกับดอกเข็ม

ดอกเข็มขาว เป็นยาแก้โรคตาและบำรุงร่างกาย
ดอกเข็มทองหรือเข็มส้ม สามารถต้านเนื้องอกบางชนิดได้ เพราะมีสารเอทิลอะซีเตทและปิโตรเลียมอิเทอร์
ดอกเข็มทั่วไป นิยมใช้ในการประกอบอาหาร ได้แก่ ชุบแป้งทอด เพราะมีรสหวาน ช่วยบำรุงร่างกายและแก้ท้องผูก