ชื่อวงศ์ : MORACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Artocarpus lacucha Roxb.
ชื่อพ้อง : Artocarpus lakoocha Roxb.
ชื่อสามัญ : –
ชื่อพื้นเมืองอื่น : หาดหนุน (ภาคเหนือ) ; หาด (ทั่วไป) ; มะหาด (ภาคใต้) ; กาแย, ตาแปง (มลายู-นราธิวาส) ; มะหาดใบใหญ่ (ตรัง)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ต้น (T) ขนาดกลางถึงใหญ่ สูงประมาณ 15-20 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มกลมทึบ เปลือกนอกของลำต้นมีสีเทาแกมน้ำตาลหรือน้ำตาลดำ แตกเป็นสะเก็ดเล็กๆ ทั่วไป เปลือกชั้นในสีน้ำตาลแกมแดง มักมียางสีขาวหรือสีขาวแกมเหลืองซึมออกมาตามรอยแตก ตามยอดอ่อนมีขนนุ่มสีเทาถึงน้ำตาลปกคลุมหนาแน่น
ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ลักษณะใบรูปรี หรือรูปขอบขนานหรือรูปไข่ โคนใบมนหรือเว้าเป็นรูปหัวใจ ปลายใบแหลม ขอบใบแก่ เรียบแต่ขอบใบอ่อนหยักเป็นฟันเลื่อยเล็ก ๆ ท้องใบสาก เส้นแขนงใบมองเห็นได้ชัดเจนเป็นแบบร่างแห
ดอก ออกดอกเป็นช่อเล็กๆ ตามบริเวณง่ามใบ ตอนปลายกิ่ง ช่อดอกเพศผู้และเพศเมียอยู่บนต้นเดียวกัน ช่อดอกเพศผู้รูปขอบขนาน กลีบดอกมี 2-4 หยัก ช่อดอกเพศเมียรูปเกือบกลม กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด ดอกมีสีเหลืองอ่อน
ผล ลักษณะรูปกลมใหญ่ เปลือกนอกมีผิวขรุขระ เป็นผลรวมซึ่งเกิดจากผลเล็กหลายๆ ผลเชื่อมติดกัน เนื้อค่อนข้างนุ่ม ผลอ่อนมีสีเขียว ผลแก่สีเหลืองอมส้ม รับประทานได้
เมล็ด ลักษณะรูปขอบขนานฝังอยู่ในเนื้อ
นิเวศวิทยา
พบประปรายอยู่ตามป่าดงดิบทั่วไปทางภาคใต้ ภาคตะวันออกเฉียงใต้และภาคตะวันตกเฉียงใต้
การปลูกและขยายพันธุ์
เป็นไม้ที่เจริญเติบโตได้ดีในดินเกือบทุกประเภท มีความต้องการน้ำและความชื้นปานกลาง ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดและตอนกิ่ง
ประโยชน์ทางยา
รสและสรรพคุณในตำรายา
ราก รสร้อน แก้ไข้ แก้กระษัยเส้นเอ็น ขับพยาธิ แก้ไข้เพื่อฝีภายใน แก้พิษร้อน
แก่น รสร้อน แก้จุกเสียดแน่น แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ ขับลม ผายลม แก้ผื่นคัน แก้ตานขโมย เป็นยาระบาย ถ่ายพยาธิ
ปวกหาด รสร้อนเมา ละลายน้ำดื่มขณะท้องว่างแล้วดื่มน้ำดีเกลือตามไป ขับพยาธิในท้องหรือละลายน้ำทาแก้ผื่นคัน
วิธีและปริมาณที่ใช้
- เป็นยาถ่ายพยาธิตัวตืดและพยาธิไส้เดือน โดยใช้ผงปวกหาดมาบดให้ละเอียด ดื่มกับน้ำเย็นสุก ครั้งละ 1-2 ช้อนชา (หนักประมาณ 3-5 กรัม) ก่อนอาหารเช้า หลังจากนั้นประมาณ 2 ชั่วโมง ดื่มน้ำดีเกลือตามลงไป
- เป็นยาทาแก้ผื่นคัน โดยนำผงปวกหาดมาละลายน้ำ ทาบริเวณที่เป็นผื่นคันบ่อย ๆ จนกว่าจะหาย
ข้อควรทราบ
- ผงจะมีฟองเกิดขึ้นแล้วช้อนฟองขึ้นมาตากแห้ง จะได้ผงสีขาวนวลจับกันเป็นก่อน แล้วย่างไฟให้เหลือง
- ห้ามรับประทานผงปวกหาดกับน้ำร้อน เพราะจะทำให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียนได้
- ผู้ป่วยบางรายอาจจะมีอาการแพ้ มีผื่นคันขึ้นตามตัว หน้าแดง ผิวหนังแดง คัน ตาแดง มีไข้ อาการจะหายไปเองภายใน 1-2 วัน