มะนาวเป็นพืชที่จัดอยู่ในสกุลเดียวกับส้ม นั่นคือ สกุล Citrus ผลมะนาวมีรูปร่างแตกต่างกันไปตามชนิดของพันธุ์ อย่างมะนาวไข่ผลกลม หัวท้ายยาว เปลือกบางสีเขียวอ่อน มะนาวหนัง ผลกลมยาว หัวท้ายแหลม เปลือกหนา มะนาวแป้น ผลกลมแป้น ขนาดใหญ่ เปลือกบาง ให้น้ำมาก เป็นพันธุ์ที่นิยมบริโภค
รสเปรี้ยวจัดและกลิ่นหอมเฉพาะตัวของมะนาว ช่วยเติมเต็มความอร่อยให้อาหารหลากหลายชนิด เช่น ต้มยำ น้ำพริก ยำ ส้มตำ หรือน้ำจิ้มต่าง ๆ หรือจะนำไปดองเพื่อยืดอายุการเก็บ ก็จะได้กลิ่นรสอร่อยไปอีกแบบ มะนาวยังใช้ประดับแก้วเครื่องดื่มหรือจานอาหารได้ โดยฝานบางๆ ตามแนวขวาง จะทำให้เห็นลายเส้นเป็นรัศมีสวยงาม
รสเปรี้ยวของมะนาวเกิดจากกรดหลายชนิด เช่น กรดซิตริกและกรดมาลิก ซึ่งมีสรรพคุณทางยาคือ ช่วยแก้เจ็บคอ ขับเสมหะ แก้ไอ ช่วยให้เจริญอาหาร และแก้คลื่นไส้อาเจียน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคนแพ้ท้อง อีกทั้งการกินมะนาว 100 กรัม ร่างกายจะได้รับเส้นใยอาหาร 1.4 กรัม แคลเซียม 15.4 มิลลิกรัม โพแทสเซียม 105 มิลลิกรัม และวิตามินซี 29 มิลลิกรัม ด้วยประโยชน์มากมายเช่นนี้ น้ำคั้นจากมะนาวจึงเป็นเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพยอดนิยมตลอดมา แต่หากใครอยากเพิ่มความกลมกล่อมก่อนกิน ก็ให้ผสมน้ำผึ้งหรือเกลือลงไปด้วย จะช่วยให้อร่อยและดื่มง่ายขึ้น
เปลือกมะนาวก็ใช้เป็นส่วนผสมเพื่อช่วยเพิ่มกลิ่นหอมให้อาหารได้ เช่นนำมาสับละเอียดผสมในคุกกี้หรือขนมปัง โดยในผิวเปลือกของมะนาวมีน้ำมันหอมระเหยเป็นองค์ประกอบ ซึ่งน้ำมันหอมระเหยจากมะนาวนี้ มีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียและอาจยับยั้งเซลล์มะเร็งหรือป้องกันโรคปอดได้ ทั้งยังมีกลิ่นหอม จึงใช้เป็นน้ำมันบำบัดที่ช่วยกระตุ้นให้รู้สึกสดชื่นและผ่อนคลาย สารสำคัญในน้ำมันหอมระเหยจากมะนาวก็เช่น ลิโมนีน เทอร์พีนีออล (Terpeneol)
ปัญหาที่มักจะเจอเสมอเวลาคั้นน้ำมะนาวก็คือ มีน้ำมันหอมระเหยที่อยู่ในผิวเปลือกปนออกมา ทำให้น้ำมะนาวมีรสขม วิธีแก้ง่าย ๆ คือ ให้นำมะนาวไปลวกน้ำร้อนสักครู่ก่อนนำมาใช้ และไม่ควรคั้นแรงเกินไป เพราะน้ำมันจากเปลือกจะยิ่งออกมามาก หรือหากเป็นการปรุงอาหารก็ควรใส่น้ำมะนาวเป็นขั้นตอนสุดท้าย เพราะถ้าน้ำมะนาวโดนความร้อนสูงนานๆ นอกจากจะเกิดรสขมแล้ว กลิ่นหอมและวิตามินซีก็จะหายไปด้วย
มะนาวจะออกผลมากในช่วงเดือนมิถุนายนถึงกันยายน เป็นช่วงที่มะนาวมีราคาถูก หากอยากซื้อตุนเก็บไว้ใช้นานๆ ให้นำมะนาวมาเก็บไว้ในทรายหรือข้าวสาร แต่ถ้าเก็บมะนาวไว้นานจนผิวเปลือกแห้ง ก็เพียงนำไปแช่น้ำร้อนสัก 1 ชั่วโมงก่อนนำมาใช้ อีกวิธีก็คือ ให้คั้นน้ำมะนาวเก็บไว้ในช่องแช่แข็ง เมื่อจะใช้จึงค่อยนำออกมาละลายเท่านี้ก็จะมีน้ำมะนาวไว้ใช้ในยามที่มะนาวขาดตลาด
สิ่งที่ควรระวังอีกประการหนึ่งในช่วงที่มะนาวขาดแคลนคือจะมีการผลิตน้ำมะนาวเทียมออกมาขายกันอย่างแพร่หลาย โดยใช้กรดซิตริกสังเคราะห์ผสมกับน้ำมะนาวแท้ แต่ผู้ผลิตบางรายอาจไม่ใส่น้ำมะนาวแท้เลย ซึ่งปริมาณกรดที่ร่างกายได้รับมากเกินไป อาจเป็นอันตรายต่อผู้บริโภคได้ เช่น ทำให้ระคายเคืองกระเพาะอาหารหรือท้องร่วง
ผลมะนาวที่บีบน้ำไปใช้แล้วอย่างทิ้ง เปลือกที่เหลือยังมีประโยชน์ เปลือกมะนาวนำมาบีบและดม แก้เป็นลม วิงเวียน หน้ามืดตาลาย นำมาคลึงหรือบีบพอให้น้ำมันออก แล้วชงน้ำอุ่น ดื่มขับลม และแก้โรคกระเพาะ หรือนำเปลือกมาบดละเอียด ปริมาณ 1 ช้อนโต๊ะ ผสมเข้ากลับเกลือป่นและผงฟูอย่างละครึ่งช้อนชา ใช้แทนยาสีฟัน ทำให้ฟันขาว สะอาดสดใส หรือใช้ด้านเนื้อผลทาบริเวณข้อศอก เข่า ฝ่าเท้าและส้นเท้า ช่วยให้ผิวนุ่ม ไม่หยาบกร้าน ได้ประโยชน์ครบครัน เป็นทั้งยาและเครื่องสำอาง