พุทรา

ชื่อวงศ์ : RHAMNACEAE

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ziziphus mauritiana Lam.

ชื่อสามัญ : –

ชื่อพื้นเมืองอื่น : พุทรา (ภาคกลาง) ; มะตัน (ภาคเหนือ) ; มะท้อง (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี) ; มั่งถั่ง (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) ; หมากขอ (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ไม้ต้นขนาดเล็ก (ST) ตามลำต้นและกิ่งก้านมีหนาม แหลมคมโค้งมีความสูงประมาณ 10 เมตร

ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกตามกิ่งก้าน ลักษณะใบรูปทรงกลม ปลายใบและโคนใบมน ขอบใบเรียบ แผ่นใบสีเขียวสดผิวเรียบ และมีเส้นแขนงมองเห็นชัดเจน ท้องใบเป็นพรายปรอทหม่น ผิวสาก ก้านใบสั้น

ดอก ออกดอกเป็นช่อ มีสีเหลือง ตามซอกใบ

ผล ลักษณะรูปทรงกลม มีเส้นผ่านศูนย์กลางยาวประมาณ 5-10 มม. ผลมีสีเขียว เมื่อแก่จะมีสีเหลืองส้มออกแดง มีเมล็ดอยู่ภายใน 1 เมล็ด

นิเวศวิทยา

เป็นไม้พื้นเมืองของเอเชีย เกิดขึ้นเองตามป่าราบทั่วไป นิยมปลูกตามสถานที่ต่าง ๆ ต้องการแสงแดดมากพอสมควร

การปลูกและขยายพันธุ์

เป็นไม้ที่ปลูกง่าย เจริญเติบโตได้ดีในดินทุกสภาพ ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดหรือตอนกิ่ง

ประโยชน์ทางยา

รสและสรรพคุณในตำรายา

เปลือกต้นและใบ รสฝาดเปรี้ยว แก้อาการท้องร่วง และอาเจียน แก้จุกเสียด แก้ลงท้อง

ผลดิบ รสฝาด แก้ไข้ สมานแผล

ผลสุก รสหวานเปรี้ยว ขับเสมหะ แก้ไอ เป็นยาระบาย

เมล็ด รสเฝื่อนฝาด ใช้เผาไฟป่นเป็นยารักษาซางชักของเด็ก หรือใช้โขลกสุมหัวเด็ก รักษาอาการหวัด คัดจมูกเวลาเย็น ๆ

ทั้ง 5 รสฝาดเฝื่อน รักษาอาการบวม แก้พยาธิ แก้ฝีทั้งปวง อาการลงท้อง แก้ตกเลือด

วิธีและปริมาณที่ใช้

1. แก้ท้องร่วง จุกเสียด และอาเจียน โดยใช้เปลือกต้นสดและใบ 10-20 กรัม นำมาต้มในน้ำเดือด กรองเอาน้ำดื่ม เช้า-เย็น หรือจนกว่าจะหาย
2. แก้หวัด คัดจมูก ในตอนเย็น ๆ ให้ใช้ใบสด 10-15 กรัม นำมาโขลกให้ละเอียด แล้วนำมาสุมศีรษะ