ชื่อวงศ์ : SAURURACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Houttuynia cordata Thumb.
ชื่อสามัญ : –
ชื่อพื้นเมืองอื่น : ผักก้านตอง (แม่ฮ่องสอน) ; ผักเข้าตอง, ผักคาวตอง (ภาคเหนือ) ; ผักคาวทอง, พลูแก (ภาคกลาง)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ล้มลุก (H) ลำต้นจะอวบน้ำและมีขนเล็กน้อย สูงประมาณ 15-40 ซม. ลำต้นเอียงไม่ตั้งตรง ส่วนที่เลื้อยไปตามดินมีรากแตกออกตามข้อ ทั้งต้นมีกลิ่นคาว คล้ายกลิ่นคาวปลา
ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกันตามข้อลำต้น ลักษณะใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดหรือรูปหัวใจ ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ โคนใบจะเว้าเป็นรูปหัวใจ แผ่นใบสีเขียวตองอ่อน ท้องใบมีเส้นสีม่วงอ่อน ใบกว้าง 4-6 ซม. ยาว 3-8 ซม. ก้านใบส่วนโคนแผ่เป็นกาบหุ้มลำต้น มีหูใบติดอยู่กับก้านใบ
ดอก ออกดอกเป็นช่อตามปลายยอดหรือดอกเดี่ยว ๆ มีใบประดับสีขาว 4 ใบที่โคนช่อดอก แต่ละใบกางออกเป็นมุมฉากกับลำต้น ช่อดอกมีดอกย่อยขนาดเล็กจำนวนมากอัดกันแน่นเป็นแท่งทรงกระบอกสีเหลืองหรือขาวอมเหลือง ออกดอกเกือบทั้งปี
ผล เป็นผลแห้ง แตกได้ ภายในมีเมล็ด
นิเวศวิทยา
เป็นพืชที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ พบตามริมห้วย ลำธารและที่ชื้นแฉะริมน้ำ หรือตามต้นไม้ใหญ่ที่มีความชื้นสูง
การปลูกและขยายพันธุ์
เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีความชื้นแฉะ ขยายพันธุ์ด้วยการแยกหน่อหรือปักชำต้นที่มีราก
ประโยชน์ทางยา
รสและสรรพคุณในตำรายา
ราก รสคาวจืด ขับปัสสาวะ
ทั้งต้น รสเผ็ดคาว แก้โรคระบบทางเดินหายใจส่วนบน แก้กามโรค แก้โรคผิวหนัง น้ำเหลืองเสีย ทำให้แผลแห้ง ฆ่าเชื้อโรคระบบทางเดินปัสสาวะ ขับปัสสาวะ แก้โรคบิด
ใบ รสเผ็ดคาว แก้ริดสีดวงทวาร แก้กามโรค ทำให้น้ำเหลืองแห้ง แก้ไขข้อ แก้โรคผิวหนัง หัด
น้ำมันพลูคาว ยับยั้งการเจริญเติบโตของยีสต์และเชื้อราในปัสสาวะ
วิธีและปริมาณที่ใช้
- แก้โรคหนองใน ขับปัสสาวะ ระดูขาว โดยใช้ต้นสด 20-30 กรัม ล้างให้สะอาด นำไปต้มในน้ำ 1 ลิตร เคี่ยวให้เหลือ ครึ่งหนึ่ง กรองเอาน้ำดื่ม เช้า-เย็น ส่วนกากที่เหลือนำมาพอกหัวริดสีดวงได้ โดยใช้เวลาประมาณ 5-7 วัน ริดสีดวงจะยุบ
- แก้โรคผิวหนัง ผื่นคันบริเวณอวัยวะเพศ หรือฝีที่ก้น โดยใช้ต้นสด 20-30 กรัม ล้างให้สะอาดต้มเอาน้ำชะล้าง เช้า-เย็น เป็นประจำ จะทำให้แผลแห้งเร็วและไม่คัน หรืออาจจะใช้ใบสด 15-20 ใบ นำมาโขลกให้ละเอียด ทาและพอกบริเวณที่เป็นโรคผิวหนัง