ตะขบ

ชื่อวงศ์ : TILIACEAE

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Muntingia calabura L.

ชื่อสามัญ : Calabura, Jamaican cherry, Jam tree

ชื่อพื้นเมืองอื่น : ครบฝรั่ง (สุราษฎร์ธานี) ; ตะขบ, ตะขบฝรั่ง (ภาคกลาง)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ไม้ต้นขนาดเล็ก (ExST) สูงประมาณ 5-7 เมตร เปลือกสีเทา กิ่งแผ่สาขาขนานกับพื้นดิน ตามกิ่งขนปกคลุม ขมนุ่ม และปลายเป็นตุ่ม ยอดอ่อนเมื่อจับดูจะรู้สึกเหนียวมือเล็กน้อย

ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับแบบทแยงกัน ลักษณะใบรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบข้างหนึ่งมน ข้างหนึ่งแหลม ขอบใบหยัก มีขนปกคลุมหนาแน่น เส้นใบมี 3-5 เส้น ด้านบนสีเขียว ด้านล่างสีนวล ก้านใบยาว มีขน โคนก้านเป็นปม ๆ

ดอก ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ เหนือง่ามใบ เวลาบานมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 ซม. ก้านดอกยาว มีขน กลีบรองกลีบดอก 5 กลีบ ไม่ติดกัน สีเขียว รูปหอก ปลายแหลมเป็นหางยาว โคนกลีบตัดด้านนอกมีขน ด้านในเกลี้ยง กลีบดอก 5 กลีบ สีขาว รูปไข่กลับป้อม ๆ ย่น เกลี้ยง

ผล ลักษณะรูปทรงกลม ผิวบางเรียบ ขนาด 1.5 ซม. เมื่อสุกมีสีแดง รสหวาน

เมล็ด มีลักษณะเล็ก ๆ จำนวนมาก

นิเวศวิทยา

มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกาใต้ ขึ้นทั่วไปตามพื้นที่ในเขตร้อน เกิดตามที่รกร้างว่างเปล่า หรือตามป่าโปร่งทั่วไป นิยมปลูกเป็นไม้ให้ร่มเงาตามบ้านเรือน

การปลูกและขยายพันธุ์

เป็นไม้กลางแจ้งที่ปลูกง่ายโตเร็ว เจริญเติบโตได้ดีในดินทั่ว ๆ ไป ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด หรือต้นที่เกิดขึ้นใหม่

ประโยชน์ทางยา

รสและสรรพคุณในตำรายา

เปลือกต้น รสฝาด เป็นยาระบาย เพราะมีสารพวก Mucilage มาก

ใบ รสฝาดเอียน ใช้ในการขับเหงื่อ

ดอก รสฝาด แก้ปวดศีรษะ แก้หวัด ปวดเกร็งในทางเดินอาหาร ลดไข้ ต้มรวมกับสมุนไพรอื่น ๆ เอาน้ำดื่มเป็นยาขับระดู และแก้โรคตับอักเสบ

ผล รสหวานเย็น มีกลิ่นหอม บำรุงกำลัง ทำให้ชุ่มชื่นหัวใจ

ราก รสฝาด กล่อมเสมหะและอาจม

วิธีใช้และปริมาณที่ใช้

• เป็นยาระบาย โดยใช้เปลือกต้นสดหรือแห้งประมาณ 1 ฝ่ามือ สับเป็นชิ้นต้มในน้ำเดือด 1 ลิตร ประมาณ 15 นาที กรองเอาน้ำดื่ม ซึ่งในเปลือกจะมีสารพวก Mucilage มาก ซึ่งเป็นยาระบายที่ดี
• แก้ปวดศีรษะ แก้หวัด ปวดเกร็งในระบบทางเดินอาหาร และลดไข้ โดยใช้ดอกแห้ง 3-5 กรัม ชงเป็นน้ำชาดื่ม

ข้อควรทราบ

ผลสุกมีรสหวานเย็น กลิ่นหอม รับประทานแล้วจะเป็นยาบำรุงกำลัง ทำให้ชุ่มชื่นหัวใจ