ชื่อวงศ์ : ANACARDIACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mangifera indica L.
ชื่อสามัญ : Mango
ชื่อพื้นเมืองอื่น : แป (ละว้า-เชียงใหม่) ; สะเคาะ, ส่าเคาะส่า (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) ; หมักโม่ง (เงี้ยว-ภาคเหนื่อ) ; มะม่วง, มะม่วงบ้าน (ทั่วไป) ; มะม่วงสวน (ภาคกลาง) ; ขุ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี) ; โคกแล้ะ (ละว้า-กาญจนบุรี) ; เจาะช้อก, ช้อก (ซอง-จันทบุรี) ; โตร้ก (ชาวบน-นครราชศรีมา) ; เปา (มลายู-ภาคใต้)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ต้น (T) ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูงประมาณ 20-30 เมตร แตกกิ่งก้านสาขาออกไปรอบต้นมากมายจนดูหนาทึบ เปลือกของลำต้นมีสีน้ำตาลอมดำ ผิวขรุขระ เป็นร่องตามแนวยาวของลำต้น
ใบ เป็นใบเดี่ยว จะเรียงกันออกเป็นคู่ ๆ ลักษณะใบรูปยาวรี รูปหอกหรือรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ใบสีเขียวหรือสีเขียวเข้ม ด้านแผ่นใบเป็นมันเล็กน้อย ด้านท้องใบสีอ่อนกว่า เนื้อใบค่อนข้างหนา
ดอก ออกเป็นช่อกระจาย ช่อหนึ่งประมาณ 15-20 ดอก แต่ละดอกมีขนาดเล็ก ดอกมีสีนวลหรือเหลียงอ่อน กลีบรองกลีบดอก และกลีบดอกมี 5 กลีบ
ผล เมื่อดอกโรยจะติดผล ลักษณะแตกต่างกันตามแต่ละพันธุ์ มีเนื้อภายใน มีเมล็ด 1 เมล็ด เมื่อยังดิบมีสีเขียว เมื่อแก่หรือสุกจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองสด
นิเวศวิทยา
เป็นไม้กลางแจ้ง ที่ชอบแสงแดดจัด ปลูกกันทั่วไปทุกภูมิภาคของประเทศ นิยมปลูกกันตามที่สาธารณะหรือตามบ้านเรือนไว้เป็นร่มเงา หรือปลูกเป็นไม้ผลเพื่อการค้า
การปลูกและขยายพันธุ์
เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วน ต้องการความชื้นปานกลาง ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด ตอนกิ่ง หรือการทาบกิ่ง
ประโยชน์ทางยา
รสและสรรพคุณในตำรายา
เปลือกลำต้น รสเปรี้ยวเฝื่อน ต้มน้ำดื่มเป็นยาแก้ไข้ แก้โรคคอตีบ แก้เยื่อปากอักเสบ แก้เยื่อเมือกในจมูกอักเสบ
ใบ รสเฝื่อน แก้ลำไส้อักเสบเรื้อรัง แก้ซางตานขโมยในเด็ก แก้ท้องอืดแน่น
ผลสด ผลดิบรสเปรี้ยว ผลสุกรสหวาน นำมารับประทานเป็นยาแก้คลื่นไส้ อาเจียน วิงเวียน แก้โรคเลือดออกตามไรฟัน ขับปัสสาวะ เป็นยาระบาย
เมล็ด รสเฝื่อน เป็นยาถ่ายพยาธิตัวกลม แก้ท้องร่วง แก้บิดเรื้อรัง ริดสีดวงทวาร ตกขาว ท้องอืด แก้ไส้เลื่อน และแก้ไอ
วิธีและปริมาณที่ใช้
- แก้ลำไส้อักเสบเรื้อรัง โดยใช้ใบสดที่ไม่แก่และไม่อ่อนประมาณ 15-30 กรัม ล้างให้สะอาด ต้มในน้ำเดือด 500 ซีซี แล้วกรองเอาน้ำดื่มวันละ 2-3 ครั้ง เป็นประจำ
- แก้ท้องร่วง แก้บิด และถ่ายพยาธิตัวกลม โดยใช้เมล็ดสด 3-5 เมล็ด ต้มในน้ำเดือด 500 ซีซี แล้วกรองเอาน้ำดื่มวันละ 2-3 ครั้ง เป็นประจำ
ข้อควรทราบ
- ผลดิบ รสเปรี้ยว ใช้ปรุงรสแทนมะนาว
- ผลสุก รสหวาน รับประทานเป็นผลไม้